Auteur: communicatie@tki-bouwentechniek.nl

Het programma Regionaal Bouwen aan Human Capital van TKI Bouw en Techniek gaat de bouwsector klaarstomen voor de toekomst. Na een jaar loopt het programma op zijn einde. Vandaag blikken we terug met BuildinG, dat de noordelijke regio vertegenwoordigt binnen het programma.    

Buiten het centrum van de stad Groningen, op de Zernike Campus, is Build In Groningen (BuildinG) gehuisvest. Wie het terrein bezoekt, komt ogen tekort. Op het terrein van 1,5 hectare verbouwen ze biobased bouwmaterialen zoals vlas en hennep. Even verderop zijn studenten druk met het opbouwen van een circulair gebouwtje, dat volledig bestaat uit gebruikte materialen. Een grote loods met rode binnenwanden vormt het hart van het kennis– en innovatiecentrum. Hier bevindt zich een testhal die helemaal is ingericht op toekomstbestendig wonen.   

BuildinG werd in 2017 opgericht door Economic Board Groningen en de Hanzehogeschool in samenwerking met TNO en Bouwend Nederland. Het kenniscentrum is ontstaan vanuit het aardbevingsdossier, vertelt programmaleider Jelle Pama. “We staan voor een enorme opgave in Groningen. In de nieuwe compensatieregeling die uit de parlementaire enquête is gekomen, ‘Nij begun’ (Nieuw begin), staan vijftig maatregelen. Maatregel 28 luidt: ‘Alle woningen die nu versterkt worden, gaan we ook verduurzamen.’ En maatregel 29: ‘Voor alle woningen in Groningen moeten er extra verduurzamingsmogelijkheden komen.’ Onze regio heeft een enorme kans om koploper te worden; nergens in Nederland is er zo’n stimulans om te verduurzamen als hier. Tegelijkertijd ligt het hebben van een toekomstbestendige, duurzame woning nergens zo gevoelig als hier.” Dat betekent ook dat er heel veel vakmensen nodig zijn om die klus te klaren. Daarbij is innovatie van de producten en processen onmisbaar.

Leren door te doen

Onder het programma Regionaal Bouwen aan Human Capital, stelden ze in Groningen acht projecten op. “Leren door te doen, is hier de mantra. Dat sluit heel goed aan bij het concept Sharebouw& Techniek, waar het ook draait om het verbinden van werken, leren en innoveren. De bouwsector bestaat uit heel veel kleine mkb’ers. Van de ruim vierhonderd Bouwend Nederland-Noord leden, heeft zeventig procent minder dan tien man in dienst. Hen bereik je niet door hoogdravende events te organiseren, maar door projecten op te tuigen waar je kennisinstellingen en bouwbedrijven samenbrengt”, verduidelijkt Pama.   

De showcase Minerva Hub is een van die acht projecten. De hoofdvraag is: hoe zorg je ervoor dat kennis over het ontwerp- en bouwproces om circulair te bouwen kan landen in het curriculum van kennisinstellingen? Om dat te onderzoeken, gingen studenten van de Hanzehogeschool (hbo) en het Alfa-college (mbo), samen met een bouwbedrijf, aan de slag met een ontwerp van een klein paviljoen volledig bestaat uit secundaire materialen. De studenten zijn nu bezig met de bouw van het huisje en krijgen ondersteuning van verschillende mkb-bedrijven. “De kennis die we opdoen, wordt onderdeel van het curriculum van de 150 studenten die nu de bachelor Built Environment volgen op de Hanzehogeschool. Dat geldt nog eens voor 150 mbo-studenten van het Alfa-college. Bovendien inspireert een fysiek gebouw de omgeving”, aldus Pama. 
  

Van Plant tot Pand is nog zo’n voorbeeld. Het doel van deze showcase is om nieuwe kennis over eigenschappen en toepassingen van biobased bouwproducten – denk aan hennep, vlas of miscanthus – op te doen. Of Trust in Timber, waar wordt gekeken wat ervoor nodig is om vertrouwen te krijgen in het ontwerpen en bouwen met houtconstructies bij grote gebouwen. Pama: “Het gebruik van hout heeft een positief effect op de CO₂-voetprint van gebouwen. Opdrachtgevers, ingenieurs en bewoners moeten meer vertrouwen krijgen in het bouwen van grote constructies met hout, in plaats van beton. Studenten, ingenieursbureaus, woningcorporaties en bedrijven werken voor dit project samen aan een showcase om te laten zien dat het écht kan.” Het project krijgt een vervolg, vanwege de grote belangstelling van bedrijven.  

‘Nieuwe processen inrichten kost tijd’

De belangrijkste les die ze afgelopen jaar leerden bij BuildinG? “Dat het tijd kost om een proces in te richten en verbinding continu gestimuleerd moet worden. Je kunt wel iets opzetten of een bijeenkomst organiseren, maar hoe geef je daar structureel vervolg aan, als de urgentie nog niet heel hoog is. Tuurlijk, we weten allemaal dat de bouw moet verduurzamen om de CO₂-uitstoot terug te dringen, maar voor veel bedrijven is dat nog een stip aan de horizon. Wij willen hier ook duidelijk maken dat die nieuwe regels er echt snel aankomen, en dat het dus slim is om nu te kijken naar circulaire opties.”    

Pama refereert naar de recente uitspraken van Hugo de Jonge. Zo gaat de mpg (de MilieuPrestatie Gebouwen) vijf jaar eerder dan gepland van 0,8 naar 0,5: vanaf 1 januari 2025 moeten bedrijven hier aan voldoen (in plaats van 2030). Dat houdt in dat een gebouw jaarlijks per vierkante meter gemiddeld niet meer dan 0,5 euro aan milieuschade mag opleveren. In het vervolgtraject van het programma Regionaal Bouwen aan Human Capital, gaat BuildinG onder andere een duurzame, modulaire, losmaakbare en opschaalbare starterswoning ontwikkelen met een mpg van 0,3. In 2024 moeten de eerste twee woningen af zijn, uiteindelijk gaat BuildinG samen met partners uit het bedrijfsleven en overheden 22 units bouwen. “We gaan simpelweg leren van het bouwen van die woningen. We organiseren bijeenkomsten en workshops, werken samen met houtbouwers, architecten, het mkb. Alle kennis die we opdoen, delen we met de andere hubs.”  

Vertrouwen in de nieuwe generatie

Een digitale, duurzamere bouw vergt ook een nieuw soort werknemer. Zo sprak Pama onlangs met een bedrijf dat grote houtconstructies fabriceert. “Hij zei: ‘Ik zoek personeel dat in onze fabriek de digitale kant kan inrichten. Mensen met ICT-kennis en een bouwkundige achtergrond.’ Daar zal in de toekomst alleen maar meer vraag naar komen. We proberen daar hier op de Hanzehogeschool zo goed mogelijk op in te spelen.”   

Wat dat betreft heeft de programmaleider van BuildinG alle vertrouwen in de jonge generatie. “Ik zie dat ze nieuwsgierig zijn en zich digitale technieken snel eigen maken. Bovendien: studenten vinden het steeds belangrijk dat bedrijven zich bezighouden met circulair bouwen, en hun processen digitaal ingericht hebben. Aan ons de taak om de vakmensen van morgen zo goed mogelijk voor te bereiden en de huidige vaklui te laten zien wat er allemaal mogelijk is. Daar heeft het programma Regionaal Bouwen aan Human Capital hier in de regio echt aan bijgedragen.”  

Het programma Regionaal Bouwen aan Human Capital van TKI Bouw en Techniek moet de bouwsector klaarstomen voor de toekomst. Na een jaar loopt het programma op zijn einde, vandaag blikken we terug met Hub West.   

In een oude loods op een industrieterrein net buiten het centrum van Haarlem bevindt zich het R&Do BouwLab, – ook wel Hub West genoemd. Wie het lab bezoekt, stapt in een fast forward naar de bouwketen over tien jaar. Spin-off Neolithic maakt er met hun 3D-printer betonnen rioolputten – waarvoor ze dit jaar de  RIONED Innovatieprijs 2024 kregen. Er staat een prototype modulaire brug, er wordt biobased gebouwd met een schimmel (mycelium) en achter de loods staat een Living Lab. Dit pand laat zien hoe de keten bestaande gebouwen kan hergebruiken; het grootste deel bestaat uit resten van een pand in Almere. Het heeft een digital twin (met gebouwpaspoort) en er zitten sensoren verwerkt in het gebouw die de status van het materiaal monitoren.

‘Alle nieuwe technologie komt samen in de bouw’    

De bouw heeft nog een lange weg te gaan als het gaat om digitaliseren en verduurzamen – de sector is goed voor veertig procent van de totale CO₂-uitstoot in Nederland. Herman van Bolhuis, medeoprichter van R&Do BouwLab, ziet vooral kansen. “Hoewel de bouwindustrie vaak wordt gezien als niet-innovatief, worden alle sleuteltechnologieën, zoals digitalisering, robotisering en nieuwe materialen, juist hier toegepast. Onze sector is een van de meest interessante sectoren in Nederland als het gaat om nieuwe technologieën. Het implementeren van die technologieën betekent ook dat de sector een leven lang leren moet omarmen.“   

De uitdaging ligt bij het organiseren van innovatie binnen de complexe structuur van de bouwsector, legt Van Bolhuis uit. “De sector bestaat uit een aantal grote partijen – denk aan VolkerWessels, BAM of Boskalis. Daaronder zitten zo’n 60.000 middelgrote bedrijven, vaak familiebedrijven. Aan de onderkant van de piramide heb je de busjes – dat zijn ongeveer 250.000 zzp’ers en tweemansbedrijven. De grote partijen innoveren, de laag daaronder wil wel innoveren, maar heeft geen geld, en voor de onderste laag is innovatie geen prioriteit. Deze structuur maakt dat de bouw weinig innovatiekracht heeft. De vraag is dus: hoe organiseer je innovatie in deze piramide?”      

Dat is waar de vier regionale hubs om de hoek komen kijken. Van Bolhuis: “Er komen hier veertig tot vijftig bedrijven per week langs. Veel ondernemers willen best veranderen, maar denken dat het implementeren van nieuwe technologieën moeilijk of heel duur is. Wij willen hier laten zien dat er veel meer kan dan de sector denkt.”     

Van een modulaire brug, tot een 3D-printer voor infra, tot een digitale bouwstraat: de grote hal waarin het BouwLab gevestigd is, staat vol voorbeelden en testopstellingen. “Zo willen we innovaties tastbaar en zichtbaar maken voor ondernemers. En laten zien dat innovatie ook voor kleinere bedrijven binnen handbereik is. Op deze manier kunnen we voor nieuwe doelgroepen (35+) informeel leren introduceren. Dit is heel hard nodig in onze economie”, aldus Nils Hospes, projectondersteuner bij het kenniscentrum.  

Westen van Nederland: veel werk, maar samenwerken is geen automatisme     

Van Bolhuis merkt dat andere regio’s in Nederland vaak veel beter samenwerken. “Het grote voordeel van het westen is dat er hier veel werk is, dat is altijd zo geweest. Samenwerken zit hier niet in het dna, omdat het nooit echt nodig is geweest. Terwijl een toekomstbestendige bouw daar wél om vraagt. Je kan wel alles alleen willen doen, maar dat gaat langzaam en je hebt niet alle kennis in huis.”   

Dus werden er in Haarlem het afgelopen jaar laagdrempelige evenementen, kennissessies en innovatieve workshops georganiseerd waar de sector kennis kon maken met elkaar én met digitalisering. Dat begon met ondernemers die verschillende onderdelen van de keten – architect, bouwbedrijf, afvalverwerking – vertegenwoordigen, aan dezelfde tafel te zetten. Maar ook kennis- en onderwijsinstellingen en overheden schoven aan. Inmiddels zijn er zo’n 200 partijen aan de hub verbonden en heeft het programma Regionaal Bouwen aan Human Capital bijgedragen aan een sterker en actiever ecosysteem in de regio.  

Ook zocht de hub contact met universiteiten, hbo’s en mbo’s in de regio. De cadans van een schooljaar past vaak niet bij een innovatietraject van een bedrijf, vertelt Hospes. “Op twee momenten gaan er leerlingen op stage: in september, of februari. Vaak moeten dingen een jaar vooraf gepland worden. Zo werkt de bouwindustrie niet. We willen die aansluiting verbeteren.” 

Innovation Dynamics

Zo ontwikkelde BouwLab Innovation Dynamics. Het idee? Iedere groep of persoon krijgt een set met kaartjes, met daarop bijvoorbeeld op de voorkant een digitale technologie (drones) en op de achterkant de beschrijving van de technologie. Daarna plot de groep het kaartje in een raster met impact laag of hoog en effort laag of hoog. Op deze manier wordt er duidelijk hoe iedereen naar de betreffende technologie kijkt. Hospes: “De een zegt: ‘Drones zijn de toekomst’, de ander denkt dat het nog heel lang gaat duren voordat ze onderdeel uitmaken van de praktijk. Door mensen binnen hetzelfde bedrijf deze kaartjes te laten leggen, komen er snel discussies op gang.”    

Robots zijn nog zo’n voorbeeld. In het Bouwlab staat een collaboratieve robot (cobot) die kan helpen met het plaatsen van kozijnen – een klus waar nu altijd twee vaklieden voor nodig zijn. Maar, mensen moeten wel leren met die robot om te gaan, aldus Van Bolhuis. “Voor innovaties in de bouw, is het cruciaal dat mensen een leven lang kunnen leren. Daarom ligt de focus van dit programma op de menselijke kant van de bouw. Nu halen we als we jong zijn één keer een papiertje en dat is het. Het moet normaal worden dat een lasser ook op zijn 35ste een aanvullende opleiding kan volgen. In de bouw van de toekomst hebben we mensen nodig met een andere skillset. We gaan toe naar een sterk gedigitaliseerde keten met een grote rol voor technologie. Over deze zaken willen we mensen hier laten nadenken.”   

‘Dit is pas het begin’

Het Regionaal Bouwen aan Human Capital-programma wordt binnenkort afgerond, maar de vier hubs staan aan het begin van een vijfjarig traject ‘Toekomstbestendige Leefomgeving’ dat wordt gefinancierd door het Nationaal Groeifonds. Waar de bouw in regio west na die vijf jaar staat? “Dan werkt de keten veel intensiever samen”, denkt Hospes. “Het leven lang ontwikkelen wordt dan veel sterker gestimuleerd. Dat doen we door te experimenteren, inspireren en proberen. Learning by doing. Leading by learning.”   

Het programma Regionaal Bouwen aan Human Capital van TKI Bouw en Techniek moet vakmensen klaarstomen voor de bouwsector van de toekomst. Na een jaar loopt het programma op zijn einde. Vandaag blikken we terug met SPARK Campus, de zuidelijke hub binnen het programma.    

Een lab vol met 3D-printers, bijzondere biobased materialen en een grote robotarm. Zo leert SPARK Campus in Den Bosch studenten en professionals op een laagdrempelige manier nieuwste technologieën in te zetten voor een toekomstbestendige leefomgeving. Muren van biobased materialen, gevels van zonnepanelen en slimme warmtenetten in de wijk. Onze leefomgeving wordt steeds duurzamer en dus toekomstbestendiger. Technologie helpt daarbij. “Projecten om de bouw te verduurzamen zijn er genoeg. Die kleine projecten zijn natuurlijk het begin van de verandering. Maar opschalen lukt niet zo lang we geen mensen hebben die ermee kunnen werken. Daar lopen we nu tegenaan”, zegt Cassandra Vugts, directeur van SPARK Campus.  

Vakmanschap is essentieel 

Jongeren enthousiasmeren om te kiezen voor een ambacht blijkt een lastige klus. Vugts: “Innovatie kan niet ontstaan zonder vakmanschap. We hebben de ambachten nodig om te groeien en te verbeteren.” Maar daar blijft het niet bij. Nieuwe technologieën en materialen werken anders dan wat er nu in de praktijk wordt ingezet. De kennis van professionals in de bouw moet daarom ook bijgespijkerd worden. Dat is makkelijk gezegd, maar niet zo makkelijk gedaan. Hoe kun je de versnipperde – en deels traditioneel ingestelde – bouwsector motiveren om te vernieuwen? “Door te doen”, is het stellige antwoord van Vugts.  

SPARK Campus is tien jaar geleden begonnen als klein initiatief van de gemeente ‘s-Hertogenbosch, de provincie Noord-Brabant, de Technische Universiteit Eindhoven (TU/e), de Hogeschool Avans en Heijmans. Op de werf van het Brabantse bouwbedrijf moest het lab zorgen voor meer innovatie in de bouw. Langzaam is het uitgegroeid tot een groot lab met een eigen locatie in het centrum van Den Bosch.  

Ons-kent-ons 

“In de hubs kunnen mensen skills ontwikkelen, kennis maken met nieuwe technologieën en hun blikveld vergroten”, zegt Vugts. “De kracht van deze plek is de connectie tussen de verschillende groepen mensen. Het gaat niet alleen om praten over vernieuwing met directeuren, het gaat vooral over doen, leren en ontdekken. Er is hier ruimte voor iedereen.”

Dat is volgens haar ook een van de belangrijkste manieren om de bouwbedrijven aan te haken. “Ondernemers willen zien wat een innovatie doet en hoe het werkt. Anders is de drempel om ermee aan de slag te hoog. In een regionale hub kunnen ondernemers makkelijk binnenlopen. Als de buurman of een collega tegen een bouwer zegt dat hij of zij eens in de hub moet gaan kijken, dan nemen ze dat eerder aan. De Brabantse ons-kent-ons-gedachte in zo’n regionaal ecosysteem werkt beter dan opgelegd beleid vanuit de overheid”, aldus Johan Treur, programmamanager bij SPARK Campus.  

Biobased huizen

In de wijk tegenover SPARK Campus worden komend jaar door woningcorporatie BrabantWonen vier biobased huizen gerealiseerd. Een architectenbureau uit het regionale netwerk, Buro Kade, heeft ze ontworpen, vertelt Treur. “Zij kozen voor een duurzame gevel van kurk. Maar om dat in het bestemmingsplan te laten passen, moet het wel een bakstenen look hebben. Bij één van onze partners zijn de mock-ups gemaakt, die inmiddels bij het Koning Willem 1 College een mooie plek hebben gekregen als demo.” Hij is trots op het project, het toont de kracht van het regionale netwerk en laat de mogelijkheden van duurzame bouw zien. Treur: “Gedurende de bouw zullen BrabantWonen en het bouwconsortium ook nog tegen bepaalde uitdagingen aanlopen. Dat zijn weer uitdagingen die we hier binnen SPARK kunnen uitzetten in onze challenge-based learning aanpak. Zo gaan we samen vooruit.”  

Datalab

Naast dit bijzondere bouwproject, werkt SPARK ook veel samen met het onderwijs. Samen met Jheronimus Academy of Data Science (JADS) – de data science universiteit van Den Bosch – haalde de hub bij tien partijen uit de bouw challenges op voor het mkb-datalab. “Met zeven van die mkb’ers konden we uiteindelijk écht aan de slag met een challenge om in een korte tijd – maximaal tachtig uur – te kijken wat ze met hun bedrijfsdata kunnen doen om te digitaliseren.”  

Korte trajecten, groot resultaat

Voor een brede doelgroep van geïnteresseerden in techniek zijn er verschillende trajecten, zoals het Traject Techniek Oriëntatie (TTO). “Tien verschillende bedrijven lichten tien verschillende technieken toe in tien weken. Denk bijvoorbeeld aan werken met een 3D-printer of een korte introductie van technieken in de installatiebranche. Het is een soort basistraining om mensen te laten zien wat de mogelijkheden zijn”, schetst Treur.  

Vugts voegt toe: “Inmiddels hebben we zo’n zestig deelnemers in het programma gehad, waarvan vijftien procent direct is uitgestroomd richting een baan of een stage bij een bedrijf in de bouw.” Dergelijke korte workshops – nanomodules – zijn er bij SPARK ook voor directeuren, innovatiemanagers en andere beleidsmakers. Dan gaat het bijvoorbeeld over circulair bouwen of de inzet van data science. “Het is een opstapje voor bedrijven om hier meer mee te gaan doen”, zegt de programmamanager. Deze nanomodules dragen bij aan bewustwording en het belang van deze nieuwe ontwikkelingen voor de deelnemende bedrijven. “Als een bedrijf meer inzicht heeft in de toegevoegde waarde van een innovatie zoals 3D-printen op grote schaal, dan zal de technologie ook eerder worden toegepast”, zegt Vugts.  

Nieuwe energie

Het uiteindelijke doel? De hele bouwketen meenemen in de transitie naar een duurzame en circulaire bouw. “De keten is zo sterk als de zwakste schakel. De enthousiaste bedrijven die graag vooroplopen, die komen er wel. Wij willen juist de andere spelers in de keten meenemen. Het moet een sneeuwbal-effect worden”, stelt Treur. Daarin is samenwerking met het onderwijs belangrijk, maar deze instellingen functioneren op een veel lagere snelheid dan bedrijven. “Daarin vervullen we als hub ook een scharnierfunctie. Wij zorgen voor de verbinding en kijken naar passende projecten om beide werelden samen te brengen. Als leerlingen even los van school aan de slag zijn, dan zorgt dat voor een andere beleving. Maar dat geldt net zo goed voor medewerkers van bedrijven. Daarom zien we ook dat een fysieke plek in de regio om te leren en experimenteren ontzettend belangrijk is.”   

Regionale en landelijke banden versterken

Het TKI Bouw en Techniek-programma Regionaal Bouwen aan Human Capital heeft volgens Vugts en Treur een duidelijke bijdrage aan de ontwikkeling van duurzaam bouwen. “Het regionale en landelijke netwerk is door het programma aanzienlijk versterkt. Zo hebben we veel beter contact met onderwijsinstellingen – van wetenschappelijk niveau tot het mbo – en zijn we met zo’n twintig bedrijven nauwer gaan samenwerken in het netwerk”, verklaart Vugts.  

Het programma heeft ook gezorgd voor structuur. “De verschillende projecten zijn nu deelbaar met andere hubs of organisaties in Nederland. Hierdoor kunnen we het op grotere schaal uitrollen en daarmee de impact vergroten”, zegt ze hierover. SPARK heeft nauw contact met de andere drie hubs is het programma. “Dat is ontzettend waardevol. We leren veel van elkaar.” Maar de structuur van een programma heeft volgens Vugts ook een keerzijde. “We moeten oppassen dat we niet te veel tijd steken in elkaar vertellen hoe we het moeten doen. We moeten ook gewoon blijven doen, nieuwe projecten opzetten en uitvoeren.”  

Opschalen en doorpakken

En die nieuwe projecten gaan er komen. Het programma van TKI Bouw en Techniek krijgt namelijk een vervolg. Onlangs in het vijfjarige programma ‘Toekomstbestendige Leefomgeving’ gestart, gefinancierd door het Nationaal Groeifonds. Wat is het plan voor SPARK? “Opschalen, doorpakken met verduurzamen. Er moeten in Brabant 130.000 woningen gebouwd worden de komende jaren. Dat moet zo veel mogelijk biobased en circulair. Wij zetten ons dagelijks in om dat doel te halen.”  

Een schone, circulaire en toekomstbestendige leefomgeving, daar werkt de bouw naartoe. Technologisch gezien kan er al heel veel, maar hoe komen die innovaties uiteindelijk in de praktijk terecht? “Nieuwe technologieën en methodes hebben alleen impact als mensen ermee kunnen werken. Het is cruciaal dat professionals de juiste skills verwerven en jongeren goed worden opgeleid. Naast formeel leren is juist ook informeel leren tijdens het werk belangrijk. Alleen dan kunnen we de bouw echt verduurzamen en de duurzaamheidsdoelen halen”, stelt Huub Keizers, strategisch adviseur bij TKI Bouw en Techniek.  

Mensen moeten transitie versnellen

Op dit moment vertraagt het tekort aan vakmensen met de juiste skills de implementatie van innovaties. “Dat is ontzettend jammer, want de ontwerp-, bouw- en technieksector is verantwoordelijk voor ongeveer veertig procent van de uitstoot in Nederland. Het is dus erg belangrijk dat we hier zo snel mogelijk stappen in zetten”, stelt Keizers.  

Sharebouw&Techniek

Het concept Sharebouw&Techniek, ontwikkeld door TNO, staat aan de basis van het programma. Het doel is om skills ontwikkeling en innovatie adoptie te versnellen door het verbinden van werken, leren en innoveren in krachtige regionale ecosystemen, met verbinding naar landelijke spelers. “De werelden van leren, werken en innoveren sluiten nu vaak niet goed op elkaar aan. In het onderwijs krijgen jongeren informatie mee die niet goed op de praktijk van het bedrijfsleven aansluit. En vanuit de wetenschap worden innovaties ontwikkeld die niet makkelijk te implementeren zijn. Door deze werelden aan elkaar te koppelen, kunnen we innovatie versnellen”, verklaart Goedele Geuskens, onderzoeker bij TNO en nauw betrokken bij de ontwikkeling van Sharebouw&Techniek. 

Regionale netwerken onmisbaar

Waarom is een regionale aanpak nodig om de toepassing van innovaties te versnellen? “Een aanzienlijk deel van de arbeidsmarkt is regionaal. In de bouw zijn bijvoorbeeld veel familiebedrijven actief die in de regio werken. Voor hen is het belangrijk om van dichtbij te kunnen zien wat de impact van bepaalde innovaties is. Een online plaatje van een nieuw, biobased materiaal zegt niet veel. Bedrijven geven zelf aan dat vakmensen die een 3D-geprint element in handen krijgen, enthousiast worden om dit product toe te passen in hun werk. Door het met eigen ogen te zien en te experimenteren krijgen ondernemers en vakmensen een veel beter beeld van de mogelijkheden”, zegt ​​Geuskens. 

Bij het programma zijn vier regionale hubs aangesloten, in het noorden, zuiden, oosten en westen van Nederland. Deze hubs opereerden al op het gebied van skills ontwikkeling en innovatie en hebben zich aangesloten bij het programma om gezamenlijk verder te groeien. Gezamenlijk ontwikkelen zij een schaalbare regionale human capital aanpak, en tegelijkertijd is er oog voor regionale verschillen en behoeften. Zo is in hub Noord veel aandacht voor biobased bouwen en het aardbevingsbestendig maken van de gebouwde omgeving. Terwijl in de Hub West digitalisering in de keten centraal staat. De opgedane kennis en ontwikkelde aanpakken wisselen de hubs uit, zodat zij sneller leren. Hierdoor zijn met het programma eerste stappen gezet naar een duurzame infrastructuur gericht op human capital.  

“De kracht van de methode ligt in het combineren van samenhangende activiteiten in alle lijnen. We zien nu vaak projecten op losse pijlers zoals onderzoek of onderwijs. Maar juist het combineren van innovatie, skills ontwikkeling en werken in de praktijk zorgt voor versnelling van de toepassing van innovaties”, zegt Geuskens. Daarnaast zijn er binnen de verschillende pijlers verbeterde werkwijzen ontwikkeld. Keizers voegt toe: “Het programma is gezamenlijk gefinancierd. Dat is vrij uniek, vaak is de financiering voor één van de onderdelen waardoor de implementatie in de keten en binnen het bredere ecosysteem niet of slechts vertraagd tot stand komt.” 

De hele keten aansluiten

Om het programma te laten slagen én om echt impact te maken, is het belangrijk dat de hele keten is aangehaakt, zo schetsen Geuskens en Keizers. Het gaat dus om kennisinstellingen van mbo’s tot universiteiten, grote en kleine bedrijven, woningcorporaties en overheden op verschillende niveaus. In totaal zijn inmiddels 380 verschillende partijen aangesloten bij het netwerk. “Innovatieve, grote mkb-bedrijven spelen een belangrijke rol. Kleine mkb’ers zijn lastig te betrekken bij dit soort projecten. Zij hebben niet altijd de mankracht, de tijd en de middelen om hieraan te werken, maar ze vormen wel een belangrijk deel van de sector”, zegt de onderzoeker.  

Ook daarom is het belangrijk om studenten kennis bij te brengen over verduurzaming, nieuwe werkprocessen, de mogelijkheden van digitalisering en industrieel bouwen ziet Keizers. “Een aanzienlijk deel van de studenten gaat over vier jaar aan de slag bij zo’n mkb’er. Zo nemen zij deze inzichten mee naar het bedrijfsleven. Dit is misschien geen oplossing voor de korte termijn, maar het heeft in de toekomst zeker invloed op de innovatiekracht van dergelijke bedrijven. Bovendien is de nieuwe aanwas extra belangrijk omdat de sector te maken heeft met vergrijzing.”  

Terugkijkend op het programma van het afgelopen jaar zien Geuskens en Keizers dat er al impact is gemaakt op de skills ontwikkeling van studenten en ​​professionals. Naast technologische skills benoemen zij juist ook de soft skills. Geuskens: “Professionals geven bijvoorbeeld aan dat ze leren hoe ze beter kunnen samenwerken in de keten en hoe ze een innovatieproces kunnen vormgeven.”  

Impact op bedrijven 

Het programma – dat gericht was op human capital – heeft ook direct impact op de bedrijvigheid in Nederland. Geuskens: “We zien bedrijven door de regionale aanpak stappen zetten in digitaal werken. En vanuit Hub Noord is een showcase uitgevoerd, van plant tot pand, waarin vlas is geteeld en verwerkt tot bouwelementen. Mede door dit project onderzoeken zeventig boeren uit de regio nu hoe zij vlas kunnen gaan telen en hoe de hele keten – inclusief productie – kan worden gesloten. Zo reikt de impact van het programma veel verder dan de skills.”  

Het programma is bijna afgerond, maar de contacten blijven. Keizers: “Door dit programma zijn we nu ook gesprekspartner rondom human capital bij organen als de mbo-raad. Dat vergroot de impact op lange termijn. Daarnaast gaan de hubs in ieder geval de komende twee jaar nog samen optrekken, onder andere in het programma Toekomstbestendige Leefomgeving van TKI Bouw en Techniek. Daarbij kijken we ook hoe de kennis verder gedeeld kan worden naar regio’s die momenteel nog niet zijn aangesloten.” 

Meer weten over Regionaal Bouwen aan Human Capital?

Het ECTP (European Construction and sustainable built environment Technology Platform (ECTP) heeft eind vorig jaar haar strategische onderzoek- en innovatieagenda 2024-2030 gepubliceerd. Dit Europese platform bestaat uit meer dan 150 deelnemers uit de Europese ontwerp-, bouw- en techniek sector.

Deze agenda zal mede richtinggevend zijn aan het Europese innovatie beleid en daaruit volgende regelingen zoals het Horizon programma.

Uit analyse van TKI Bouw en Techniek van deze agenda blijkt dat er veel overeenkomsten zitten tussen deze agenda en de drie meerjarige missiegedreven innovatie programma’s: circulariteit, levensduurverlenging en klimaatadaptatie.

Geïdentificeerde innovaties in de agenda van het ECTP, komen dan ook grotendeels overeen met de innovaties in bestaande programma’s zoals Toekomstbestendige Leefomgeving en nieuwe aankomende programma’s.

Deze overeenkomsten bieden dan ook kansen naar de toekomst toe. Bijvoorbeeld door de inzet van Europese middelen voor Nederlandse innovaties en kennis uitwisseling tussen landen met soortgelijke maatschappelijke opgaves.

De komende periode gaat TKI Bouw en Techniek actief aan de slag om met andere stakeholders, zoals TNO en RVO, aansluiting tussen Europees onderzoek en regelingen en nationale initiatieven verder vorm te geven voor de gebouwde omgeving.

Meer weten over hoe je kan aansluiten bij Europees onderzoek en/of innovaties? Neem dan contact op met Bart Brink (bart@tkibt.nl)