P9 – Next step Startblock
Om de transitie naar schoon en emissieloos bouwen te maken, moeten duurzame, modulaire prefab bouwsystemen de slag maken naar opschaling. Startblock is een veelbelovend, vrijwel emissieloos bouwconcept voor betaalbare woningen dat de productiecapaciteit wil vervijfvoudigen. Maar hoe doe je dat?

Startblock is een jong bedrijf, opgericht in 2019, met als doel om op grote schaal zonder emissies betaalbare woningen te produceren. Inmiddels zijn er op diverse locaties in Nederland meer dan honderd woningen voor diverse doelgroepen gerealiseerd, en binnenkort worden in Wijk bij Duurstede 52 duurzame starterswoningen geplaatst. Uniek is dat de woningen volledig in een productiestraat worden geproduceerd én geassembleerd, waarna ze per dieplader naar de plaatsingslocatie worden getransporteerd. De capaciteit van de huidige productiestraat is nu al drie tot vier Startblock-eenheden per week, maar dat moeten er uiteindelijk tien worden. Henk Visscher, Hoofd Research & Development bij Startblock: ‘We hebben een productiestraat waarbij de woning elke dag een stap opschuift. We zijn de eerste in de markt met zo’n geïndustrialiseerd productieproces, dus op alle fronten moeten we heel veel tijd en geld investeren in research. Door onze kennis met die van TNO te combineren, kunnen we sneller stappen zetten.’

Snellere prefab gevel

Een van de werkpakketten in dit deelproject is het ontwikkelen van een prefab gevel, die binnen een dag kan worden geassembleerd. Samen met TNO kijkt Startblock naar duurzame materialen voor bijvoorbeeld isolatie en kozijnen, maar het ontwerp van de gevel zelf speelt ook een rol. Het uiteindelijke doel is dat er sneller en efficiënter gebouwd kan worden met dezelfde duurzame kwaliteit.
Visscher: ‘We hebben nu de eerste gevel zelf gemaakt, maar we zijn ook aan het kijken of het gunstiger is om de gevels door een partner te laten maken.’
Robert Bezemer, senior projectleider bij TNO: ‘Startblock wil de productie versnellen en optimaliseren, bij TNO kijken we naar emissiereductie. Het mooie aan dit project is dat de verschillende doelen bij elkaar komen.’

Volledig emissieloze bouwplaats

Ook bij het optimaliseren van het logistieke proces gaan efficiency en duurzaamheid hand in hand. Visscher: ‘Er is al een minimale uitstoot door de off-site prefabricage van de woningen, omdat we dit geheel in de fabriek doen. Toch hebben we samen met TNO gekeken waar winst te behalen is door de inzet van elektrisch materieel.’ Samen met Van Wieren Special wilde Startblock ervaring opdoen met elektrische vrachtwagens om woningen naar de plaatsingslocatie te transporteren. Die pilot leverde interessante data op over het verbruik en de laadsnelheid. Daarnaast loopt er ook nog een onderzoekstraject met een elektrische kraan, voor een compleet emissieloze bouwplaats. ‘Voorlopige conclusie is dat het kan, maar reken op een verviervoudiging van de kosten. Aan pionieren hangt dus een prijskaartje.’

Radiografisch gestuurd kantelen

Veel tijd en energie is gaan zitten in het efficiënter inrichten van het productieproces. Visscher: ‘De grootste winst is behaald door alle takt-tijden in kaart te brengen, dus de tijd die nodig is voor iedere stap om de woning te bouwen. Vervolgens vertalen we die tijden naar software en gedigitaliseerde processen, waarbij we niet alleen de snelheid monitoren maar ook de kwaliteit kunnen borgen. Een belangrijke verbetering is bijvoorbeeld een geautomatiseerd kantelmechanisme, waarmee we de woning radiografisch gestuurd kunnen kantelen, wat veel tijd bespaart.’

Bewoners bepalen succes

Een belangrijke onderzoeksvraag die volgend jaar zal worden opgepakt is de prestatiemeting van Startblock-woningen in bewoonde staat. Hiervoor wordt een woning in alle seizoenen doorgemeten op alle belangrijke parameters, inclusief emissies. Bezemer: ‘Die uitkomsten zijn essentieel voor woningbouwverenigingen, overheden en projectontwikkelaars, en ze bepalen of Startblock kan inschrijven op tenders met een laag energiegebruik en een lage NOx-uitstoot. Bovendien kunnen de resultaten leiden tot verbeteringen aan het ontwerp.’ Visscher: ‘Misschien wel de belangrijkste vraag: wat vinden de bewoners van de woningen? Dat is cruciaal voor de acceptatie van houten prefab woningen en het laten slagen van de transitie. Zij moeten vertrouwen krijgen in de circulaire woningen en de overstap willen maken. Alleen dan kunnen we het verschil gaan maken.’

Partners

• Startblock
• Van Wieren Special
•  TNO

Resultaten

De doelstellingen bij emissieloos bouwen zijn gericht op de reductie van stikstof- en CO2-uitstoot. Stikstofreductie is inherent aan het bouwproces, dat volledig in de fabriek plaatsvindt, terwijl de bouwplaats een plaatsingslocatie is geworden. CO2-opslag in hout in plaats van de toepassing van beton en staal draagt bij aan de CO2-reductie. Er is een prefab gevel ontwikkeld waarmee de bouw sneller en efficiënter kan, met behoud van duurzame kwaliteiten. Eerste stappen zijn gezet om het industriële proces te verbeteren voor opschaling, met als uiteindelijke doel een herontwerp van de productiefaciliteit. Voor verdere emissiereductie in de bouwlogistiek is geëxperimenteerd met elektrisch materieel. Volgend jaar vinden prestatiemetingen van de woningen plaats.

P6 – Industriële houtbouw
Met een veelzijdig constructieconcept voor industriële houtbouw, met biobased materialen, kan de bouw nú al flinke stappen zetten richting emissieloos en betaalbaar bouwen. Dat blijkt uit de eerste resultaten van dit deelproject.

Berri de Jonge, innovatiemanager bij Plegt-Vos, is projectleider van het deelproject Industriële houtbouw. De inschrijving voor Emissieloos Bouwen komt voort uit een transitie binnen Plegt-Vos die al enkele jaren aan de gang is. ‘We zitten met ons bedrijf in het segment waar de woningnood het hoogst is’, legt De Jonge uit. ‘Er is grote behoefte aan betaalbare woningen die snel kunnen worden gebouwd. Daarnaast zien we dat er steeds minder mensen beschikbaar zijn voor de bouw.’ Beide ontwikkelingen hebben Plegt-Vos ertoe aangezet om te innoveren met industriële houtbouw. Maar dan wel duurzaam, met biobased materialen, in een geïndustrialiseerd proces om emissies op de bouwplaats te reduceren.

Hout in plaats van beton

Met dit deelproject wilde Plegt-Vos het modulaire bouwconcept dat ze hadden, verder aanscherpen en beter inzicht krijgen in verdere emissiereductie. De Jonge: ‘Om te beginnen wilden we snappen wat emissieloos bouwen is, en aan welke knoppen je kunt draaien, door een toetsingsmodel op te zetten. Vervolgens hebben we op basis van ons bouwsysteem voor grondgebonden woningen een concept ontwikkeld voor gestapelde woningen. De houten elementen die we nu gebruiken, worden altijd gebruikt in combinatie met een betonconstructie. Door dit beton te vervangen door een biobased oplossing, kunnen we emissies verder reduceren. Tot slot hebben we gewerkt aan een blauwdruk voor een productiehal waar we de houten componenten voor beide concepten zo efficiënt mogelijk kunnen bouwen.’

Klinkende resultaten

Ondanks het feit dat Plegt-Vos pas later instapte in dit programma, zijn er al klinkende resultaten. ‘Inmiddels is er een aantal houten modules voor gestapelde appartementen van de lijn gekomen, die binnenkort in Leeuwarden worden gestapeld. Die gebruiken we om te kijken waar we nog emissies kunnen reduceren. In Zwolle hebben we 29 woningen gebouwd met ons concept. Daar komen weer leerpunten uit, die we in 10 nieuwe woningen gaan toepassen, onder andere om nog sneller en dus goedkoper te kunnen bouwen. Van dat project gaan we ook de bouwlogistiek monitoren.’

Verdubbeling in snelheid

Een deel van de verbeterpunten komt voort uit de samenwerking met TNO. ‘Door oplossingen extern te laten toetsen, kom je samen tot nieuwe inzichten. Zo hebben we een houten-knoopverbinding ontwikkeld die de assemblage van twee woningen per dag mogelijk moet maken, in plaats van één. Dat geeft minder vervoersbewegingen, dus minder stikstof op de bouwplaats. Door de lichtere constructie kunnen we ook elektrische kranen inzetten. En we hebben ruim een derde minder palen nodig. Belangrijk, omdat juist het bouwrijp maken van grond met veel stikstofemissie gepaard gaat. Dat zijn mooie resultaten, die we nu ook echt met metingen kunnen aantonen.’

Gewoon wonen

Belangrijke ‘klanten’ voor Plegt-Vos zijn uiteraard de bewoners. Daarom zijn ook woningcorporaties DeltaWonen en WoonAEffect als klankbord bij het project betrokken. ‘Beide partners weten wat de bewoners belangrijk vinden. We krijgen veel positieve reacties van bewoners over het wooncomfort, vooral dankzij de toepassing van natuurlijke materialen. Een mooie reactie was ook: “het zijn gewoon woningen”. En dat is precies wat we nodig hebben.’
De Jonge ziet deze manier van bouwen wel uitgroeien tot standaard. ‘Wat dit deelproject mooi laat zien, is dat je door industrieel te bouwen met biobased materialen nu al een enorme bijdrage kunt leveren aan de uitdaging van emissieloos en betaalbaar bouwen. Omdat we hiermee écht impact kunnen maken.’

‘Om te beginnen wilden we snappen wat emissieloos bouwen is, en aan welke knoppen je kunt draaien’

Partners

• Plegt-Vos Bouwgroep
• TNO

Resultaten

Dit deelproject levert een nieuw constructieconcept op voor grondgebonden woningen en gestapelde bouw, plus een concrete blauwdruk voor een geïndustrialiseerd proces waarin deze concepten op grote schaal kunnen worden geproduceerd. Doel is het op industriële schaal en betaalbaar kunnen bouwen van grondgebonden woningen en appartementen, met een forse emissiereductie, met name in stikstof. De impact van grootschalige bouw van houten woningen en appartementen is enorm. De componenten zorgen voor minimalisering van handelingen op de bouwplaats en een reductie van het aantal transporten naar de bouwplaatsen. Beide hebben een significant effect op de reductie van stikstof en CO2-emissies.

P8 – Sustainer bouwsysteem

Sustainer.home is een flexibel, (bijna) emissieloos bouwsysteem voor modulaire woningbouw in hout. Dit deelproject had als doel om het systeem nog breder toepasbaar te maken en het ontwerp- en fabricageproces efficiënter, om uiteindelijk de transitie naar schaalbaar en betaalbaar duurzaam bouwen te kunnen versnellen. Wat is er bereikt?

Inmiddels is Sustainer.home toegepast in bijna honderd vergunningstrajecten in dertig verschillende gemeenten, er zijn rijwoningen en villa’s gerealiseerd, en er staan appartementen gepland. Per woning wordt gemiddeld circa 70 ton CO2 bespaard doordat de biobased bouwmaterialen CO2 opslaan en er nauwelijks impact is van cement, gips en staal. De verregaande prefabricage, inclusief gevelbekleding, afwerkingen, installaties en dakbedekking, zorgt voor een drastische reductie van het aantal transportbewegingen.
Rogier Schuch, Lead Engineer bij Sustainer: ‘Het bouwsysteem reduceert de emissies al substantieel ten opzichte van traditionele bouw. Binnen de stedelijke ontwikkeling willen we het systeem nog flexibeler en breder toepasbaar maken, bijvoorbeeld voor hoogbouw, zodat we ook daar met beton kunnen concurreren. Dat betekent optimaliseren voor grotere dimensies en een nog betere integratie met ketenpartners. Uitdagingen die naadloos aansluiten bij de ambities van Emissieloos Bouwen.’

Hoger bouwen

Door het Sustainer-bouwsysteem geschikt te maken voor hogere gebouwen, wordt het voor architecten en projectontwikkelaars nog aantrekkelijker om duurzaam te bouwen. Schuch: ‘We hebben een haalbaarheidsstudie laten uitvoeren door Luning. In hoeverre is ons systeem geschikt voor hoogbouw en waar zitten de uitdagingen? Met welke elementen moeten we ons model uitbreiden? Daaruit blijkt dat we al best hoog kunnen bouwen met dit systeem. Tot wel tien verdiepingen, en in de toekomst zelfs nog hoger. Wel moet je al vrij snel overstappen op een massieve centrale kern, van beton of CLT. Dan krijg je te maken met hoogteverschillen tussen de modules en de kern, dus daar moeten we verder onderzoek naar doen.’

Vakwerkvloer

Als je hoger gaat bouwen, wordt de vloeropbouw ook belangrijker, legt Schuch uit. ‘Onze modules zijn nu altijd voorzien van een vloer en een plafond, dus je hebt twee balklagen. Alles is ontkoppeld, dat heeft allerlei voordelen, maar de pakketdikte is vrij hoog. Veel ontwikkelaars willen die hoogte terugdringen, bijvoorbeeld omdat het een stuk geveloppervlak of zelfs een hele verdieping scheelt. Daarom hebben we nu een ‘space frame’-vloer ontworpen, met vakwerk tussen de vloerplaten. Hierdoor kan de vloer een stuk dunner worden uitgevoerd, en je kunt er installaties in verwerken. Dit alles draagt bij aan de flexibiliteit van het bouwsysteem.’

Meer inzicht in milieuprestaties

Sustainer wilde ook meer inzicht in de duurzaamheidsprestatie van haar bouwsysteem. Op basis van een LCA moet er vanuit de modellen uiteindelijk een duurzaamheidsscore kunnen worden gegenereerd voor een gebouw. ‘Dat doen we niet alleen om een indicatie te kunnen geven van de prestaties, maar ook om verbeterpunten te identificeren. Zo kan het heel aanlokkelijk lijken om al het staal uit de constructie te halen, maar wellicht leveren andere, kleinere maatregelen een veel grotere emissiebesparing op. Dat LCA-onderzoek is net opgestart, dus hopelijk hebben we over een half jaar de eerste resultaten.’

Ontwerpsoftware op de schop

Een ander belangrijk resultaat van het deelproject is een drastische aanpassing van de ontwerpsoftware. ‘De software is veel beter in staat om live elementen te genereren’, vertelt Schuch. ‘En eenmaal gegenereerd kun je die elementen makkelijker ophalen en gebruiken. Hierdoor wordt de ontwerpsoftware nog betrouwbaarder en ons bouwsysteem nog flexibeler.’
Schuch is zeer tevreden over de resultaten tot nu toe. ‘Dit deelproject heeft ons enorm geholpen om het bouwsysteem verder te verbeteren. Het is een stukje uit een heel lang proces van continu optimaliseren, maar het heeft ons zeker meer inzicht gegeven in de mogelijkheden en prestaties van het systeem.’

‘Het kan heel aanlokkelijk lijken om al het staal uit de constructie te halen, maar wellicht leveren andere, kleinere maatregelen een veel grotere emissiebesparing op’

Partners

•  TBI Woonlab Gewoonhout
• Stichting Hout Research (SHR)
• Sustainer Homes
• TNO
• VORM 2050

Resultaten

Het deelproject heeft Sustainer belangrijke nieuwe inzichten gegeven in optimalisatiemogelijkheden van het bouwsysteem, om het breder toepasbaar te maken en emissies verder te reduceren. Voor de stap richting hoogbouw is een aanzet gegeven voor het reduceren van de vloerhoogte, inclusief eerste tests. Voor verdere integratie met ketenpartners wordt gekeken naar een directe koppeling met ingenieursbureaus, zodat zij ook de modellen van Sustainer gaan gebruiken. Al deze resultaten zullen uiteindelijk bijdragen aan een betere beheersing van de emissies.

P7 – 2D CLT Houtbouw
De bouwwereld staat aan de vooravond van een nieuwe manier van bouwen. Met dit deelproject willen de partners de voorspelbaarheid van prestaties integreren in het ontwerpproces om faalkosten en emissies te reduceren.

In het deelproject 2D CLT Houtbouw kijken de partners naar een combinatie van prefab houten 3D-units met 2D-CLT-elementen. ‘Binnen de verschillende werkpakketten lag onze focus op digitalisering en het ontwerpproces van de gevelelementen’, vertelt Bob Elzen, directeur Treetek. De houtconstructeurs en -bouwers ontwikkelden een prefab houten casco-concept voor grondgebonden woningen dat goed aansluit bij de huidige prefab-concepten in beton. ‘Wij hebben de engineeringslag gemaakt voor grondgebonden woningen. Zo kunnen ontwikkelaars makkelijk en betaalbaar de transitie van beton naar hout maken.’ Daarnaast doet Treetek onderzoek naar de productie en assemblage van houten prefab gevels. ‘Voor vier woningen hebben we de gevels geprefabriceerd en tot een woning geassembleerd, met nieuwe details in isolatie en afwerkingsmateriaal. Daarvan gaan we de prestaties bepalen zodra de woningen afgebouwd zijn. De fabricage hebben we deels industrieel, deels met de hand gedaan, om ook opschaling te onderzoeken. Dat moet tot een blauwdruk leiden voor volledig geïndustrialiseerde gevelproductie.’

Alternatieve materialen

In dit deelproject werkt Treetek nauw samen met Bouwbedrijf M.J. de Nijs en Zonen, dat al veel ervaring heeft met houtbouw. Senior projectontwikkelaar Niek Schaap: ‘We zijn inmiddels met een aantal houtbouwprojecten bezig, deels eigen ontwikkeling, deels voor een corporatie. Onze focus bij dit deelproject ligt op vloeropbouwen en prefab gevels. Samen met TNO willen we onze proefwoningen in Heerhugowaard testen op een groot aantal eisen, zoals akoestiek en comfort. We hebben verschillende vloeropbouwen kunnen aanbrengen en op verschillende aspecten kunnen testen. Daarnaast kijken we met TNO naar alternatieve materialen. Uiteindelijk willen we de gevel ook prefab bouwen. Daarvoor zijn de inzichten van Treetek heel waardevol.’

‘Het uitgangspunt zou moeten zijn: hout waar het kan, beton en staal waar het moet’

Integrale digitalisering is uitdaging

Voor het project in Heerhugowaard heeft De Nijs vooraf een integraal ambitiedocument opgesteld, met doelstellingen voor MPG, circulariteit, standaardisering, prefabricage en bouwsnelheid. Integrale digitalisering is een uitdaging, weet Bob Elzen: ‘We vatten alles samen in Revit (bouwsoftware, red.). Maar er zijn nog wel haken en ogen als je constructieve ontwerpprogramma’s wilt koppelen om daar automatisch een constructief getoetst model uit te halen. Nu hebben we de pre-engineering als tasveld in een BIM-model gezet in Revit. Dat lukt goed. Het maakt het voor ontwikkelende aannemers makkelijker om voor hun woningen te kunnen aangeven: dit kan in hout en zoveel kost het. Zo kunnen ze makkelijker en eerder in het planningsproces de afweging maken.’

Haalbaar en betaalbaar

Hoe kijken beide heren terug op het deelproject? Niek Schaap: ‘Traditioneel wordt er binnen de bouw weinig kennis uitgewisseld, maar dat is bij houtbouw anders. Het samenbrengen van alle partners in dit consortium voor Emissieloos Bouwen is goed gedaan door TNO. Ik ben ervan overtuigd dat die kennisdeling ook na dit programma een vervolg krijgt.’ Bob Elzen ziet dat ook als positief resultaat. ‘De woningopgave is te groot om de kaarten voor de borst te houden. De grootste winst boeken we als de resultaten van dit programma breed worden gedeeld binnen bouwend Nederland, zodat het niet alleen bij een club koplopers blijft. We doen dit uiteindelijk om ervoor te zorgen dat de impact van de bouw positief wordt. Met houtbouw lukt dat: het is haalbaar en betaalbaar. Het uitgangspunt zou moeten zijn: hout waar het kan, beton en staal waar het moet. Dan kom je tot een goede mix, en starten we een mooi nieuw hoofdstuk in onze bouwcultuur.’

Partners

• M.J. de Nijs Projectontwikkeling
• Treetek
• TNO

Resultaten

Oplevering van een digitaal model voor de proefwoningen. Prefab bouwgevels (handmatig en industrieel) en on-site assemblage tot woning, met als een van de doelstellingen het reduceren van de stikstofuitstoot. Ook zijn de consequenties van materiaalkeuze met betrekking tot CO2-uitstoot en MPG inzichtelijk gemaakt. De ontwikkelde oplossingen worden vervolgens in de praktijk gemeten en getoetst.

P5 – Modulaire hoogbouw
De woningbouw in Nederland moet sneller, goedkoper en schoner. Beloftes die geïndustrialiseerde prefab-bouw kan waarmaken. Met hoogbouw wordt gelijk het moeilijkste segment onderzocht. Ook een uniforme tenderuitvraag vanuit de G4-gemeenten moet vertrouwen geven aan de markt om te investeren in nieuwe biobased prefab-bouwsystemen. Maar hoe pak je dat aan?

‘We willen in Nederland een boost geven aan de markt voor industriële modulaire prefab-hoogbouw met lage emissies’, vertelt Ton Jansen van het Amsterdam Institute for Advanced Metropolitan Solutions, en penvoerder voor deelproject P5. ‘Als de koplopers en kennisinstellingen aantonen dat het betaalbaar kan en als de gemeenten vertrouwen geven via een eenduidige tenderuitvraag, dan moet dit de broodnodige materiaaltransitie in gang zetten.’ Een einddoel is dat na het voorbeeld van de G4 ook de andere gemeenten volgen en dat er bewijs komt, zodat ook het Bouwbesluit hierop zal aansluiten.
Met hoogbouw is het toch al moeizamer om aan milieunormering te voldoen, omdat alles zwaarder moet worden uitgevoerd. ‘Dat betekent meer beton, meer staal. Dus die duurzaamheidsnormering vormt, zeker met de aanscherping die eraan zit te komen, best een groot knelpunt. Door hoogbouw als uitgangspunt te nemen voor dit project, weten we zeker dat het voor laagbouw ook mogelijk wordt.’

Parametrische doorrekentool

Jansen benadrukt dat P5 naast academisch ook vooral praktisch is. LEVS, VGG en Witteveen+Bos hebben samen met het ingenieursbureau van Amsterdam een open-source-doorrekentool gemaakt die de effecten van de stap van traditioneel naar biobased bouwen eenvoudig doorrekent. Daarbij is breed gekeken naar alle aspecten van de materiaaltransitie: welke effecten heeft de overstap van traditionele naar biobased materialen op BENG, MPG, emissies en kosten?
‘Deze tool is een mooi en tastbaar resultaat van dit deelproject’, merkt Jansen op. ‘Het is open source, dus vrij te gebruiken door beleidsmakers en marktpartijen die globaal inzicht willen krijgen in de toepassing van biobased materialen en de gevolgen voor BENG, MPG, CO2-emissies en ontwikkelingskosten. Zodat je in de schetsfase een goede afweging kan maken.’

Behoefte aan biobased materialen

Voor de materiaaltransitie is het belangrijk dat er voldoende beschikbaarheid is van biobased materialen. Jansen: ‘WUR heeft onderzocht welke materialen lokaal geproduceerd kunnen worden. Vervolgens is dit naast de bouwvraag gelegd voor biobased bouwen. Daarnaast heeft de TU Delft een inventarisatie gemaakt van de beschikbare prefab-bouwsystemen. De TU Delft en de HvA nemen daarbij de emissieloze strategieën mee voor de bouwlogistiek in de stap naar geïndustrialiseerde prefab-bouw. Daarbij kijken we hoe je bijvoorbeeld met bouwhubs en zero-emission-materieel de luchtkwaliteit, gezondheid, veiligheid en emissies kunt verbeteren op de bouwplaats en tijdens het transport.’ Al deze inzichten zullen eind dit jaar resulteren in een complete lijst met aanbevelingen om samen met de G4 te verwerken in een pilot-tender in 2024.

Blauwdruk voor alle gemeenten

Jansen: ‘Zo willen we ervoor zorgen dat het in alle tenderuitvragen mogelijk is om te sturen met het nieuwe normaal van Cirkelstad. In eerste instantie voor de G4 en hopelijk daarna met de G40.’ Doel is versnelling en vereenvoudiging van tenderprocessen door standaardisatie, zodat prefab bouwen mogelijk wordt en kostenoptimalisatie via de doorrekentool zichtbaar wordt. Jansen: ‘Straks heb je als gemeente de keus uit een aantal prefab-basisconcepten, die allemaal al aan BENG- en MPG-richtlijnen voldoen. Dat scheelt enorm veel tijd. Tegelijkertijd geven beleidsmakers zo ook richting aan de markt, die op basis van de richtlijnen geïndustrialiseerde producten kan ontwikkelen, tegen dezelfde prijs indien in de schetsfase de uitgangspunten gelijk goed zijn opgezet. Dit deelproject heeft laten zien dat het anders kan, hoe we met deze aanpak op korte termijn de bouw kunnen vlottrekken en sneller prefab kunnen bouwen. Er is geen tijd te verliezen.’ De hoogbouw is nu klaar voor de nieuwe MPG- en CO2-eisen die gesteld gaan worden door het Rijk.

‘Straks heb je als ontwikkelaar de keus uit een aantal duurzame basisconcepten om aan de hoogste duurzaamheidsrichtlijnen te voldoen. Dat scheelt enorm veel tijd’

Partners

• ALBA Concepts
• Amsterdam Institute for Advanced Metropolitan Solutions
• Ballast Nedam Ontwikkelingsmaatschappij
• BPD Ontwikkeling
• Cirkelstad
• Frontwise Facades
• Gemeente Amsterdam
• Gemeente Den Haag
• Gemeente Rotterdam
• Gemeente Utrecht
• LEVS Architecten
• Technische Universiteit Delft
• VGG Adviseurs
• VolkerWessels Materiaal & Logistiek
• Stichting Wageningen Research
• Witteveen + Bos Raadgevende ingenieurs
• Wooden City

Resultaten

We willen een boost geven aan de markt voor industriële modulaire emissiearme prefab voor (hoog)bouw in Nederland. Als uniformiteit, meetbaarheid, vraag en aanbod wordt samengebracht met innovatie, kan de markt hierop inspelen. Daarom is het einddoel van dit project om aan de markt te laten zien dat duurzame hoogbouw mogelijk is, en aan de gemeenten hoe hierop in tenders gestuurd kan worden. De hoop is dat het ook in het Bouwbesluit en bij renovaties zal doorwerken. Ook is er een rekentool ontwikkeld waarmee ontwikkelingen met verschillende materialen kunnen worden doorgerekend op kosten, emissies en bouwnormen.